Menu niższych poziomów
Zabytki
Jest to jedna z najcenniejszych i najstarszych budowli sakralnych powstałych na Podkarpaciu i najcenniejszy zabytek Dynowa.
Murowany w stylu późnorenesansowym, wzniesiony został, w miejscu spalonego, początkiem XVII wieku. Wewnątrz można obejrzeć piękne późnorenesansowe sklepienie bogato zdobione sztukateriami. Barokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z XVII i XVIII w. Na uwagę zasługuje ołtarz z XVIII-wiecznym wczesnobarokowym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem zwaną Matką Boską Dynowską. Warto zobaczyć również ambonę barokową z XVIII wieku i rokokowy prospekt organowy, XVII wieczną drewnianą chrzcielnicę oraz epitafium inskrypcyjne Stanisława Wapowskiego.
W południowo – zachodniej części zespołu kościoła parafialnego wznosi się XVIII – wieczna, późnobarokowa, murowana dzwonnica z kaplicą Św. Teresy. Dzwonnicę wieńczy dwukondygnacyjny hełm kryty blachą.
Zarówno kościół p.w. Św. Wawrzyńca, jak i XVIII wieczna dzwonnica otoczone są murem. Od południa, w linii ogrodzenia usytuowana jest XVII wieczna, późnorenesansowa i uzupełniona w końcu XIX wieku brama prowadząca na dziedziniec kościelny. Murowana brama, wybudowana w formie trójosiowego łuku triumfalnego o trzech przejściach zamkniętych półkoliście, z których środkowe jest szersze i wyższe, ozdobiona jest dekoracjami stiukowymi. Na bramie, po bokach wejścia środkowego można podziwiać ustawione na postumentach posągi aniołów pochodzące z okresu przebudowy bramy tj. z 1894 roku. Z kolei w płycinach ścian widnieją sztukateryjne dekoracje z motywami roślinnymi i główkami puttów.
Na dziedzińcu kościoła stoi pomnik papieża Jana Pawła II.
Miasto Dynów powstało w miejscu posiadającym naturalne wały obronne.
Pierwsze umocnienia powstały zapewne w końcu XIV lub na początku XV wieku. W tym czasie istniał też zamek zbudowany prawdopodobnie przez Piotra Lunaka Kmitę po 1409 roku.
System obronny Dynowa składał się od czasów średniowiecza z wału drewniano – ziemnego, parkanów i dwóch bram – południowej zwanej Węgierską lub Sanocką oraz północnej, czyli Zamkowej. Północna brama znajdowała się koło zamku, stąd pochodziła jej nazwa - Brama Zamkowa. Prawdopodobnie poprzez most nad fosą połączona była z bramą w fortyfikacjach zamkowych, które jednocześnie zapewniały bramie miejskiej obronę flankową. Przez Bramę Zamkową prowadził wyjazd w kierunku Dubiecka i Przemyśla. Południowy wyjazd z miasta prowadził przez Bramę Węgierską. Jej lokalizacja w XV wieku nie jest ustalona. Miasto z przedmieściem Zabramie łączył most nad jarem - fosą.
Od północnego wschodu przy wysokiej skarpie dodatkowym uzupełnieniem zespołu obronnego był warowny kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca oraz do XVII wieku wspomniany już zamek.
Istnieje przypuszczenie, że zamek zniszczony został w czasie najazdu Rakoczego w 1657 r., budowla ta nie została już później odbudowana. Obronna rezydencja dziedziców dóbr dynowskich znajdowała się na wysuniętym na północ cyplu wzgórza.
W czasach nowożytnych były tu prowadzone prace fortyfikacyjne, które doprowadziły do niwelacji terenu i zniszczenia ewentualnych pozostałości warowni. W badaniach powierzchniowych prowadzonych w latach 1973-1974 znaleziono tylko skorupy datowane na średniowiecze. Obecnie jedyną pozostałością po zamku jest nazwa ulicy prowadzącej na cypel - Zamkowa.
W XV wieku fortyfikacje przebiegały od strony wschodniej krawędzią skarpy, od strony północnej prostą linią - początkowo wzdłuż sztucznego (dziś już nieczytelnego) przekopu oddzielającego zamek od miasta, dalej krawędzią skarpy północnej do kościoła.
Następnie okrążały świątynię i biegły w kierunku południowym wzdłuż obecnej ulicy Mickiewicza, która przebiega w miejscu dawnej fosy. Od punktu położonego na wysokości wylotu obecnej ul. Szkolnej front zachodni łagodnym łukiem przechodził w front południowy, który stanowiła krawędź jaru.
Forty te nie były jednak wystarczającym zabezpieczeniem miasta.
W okresie najazdów tatarskich i szwedzkich w XVII w. miasto i fortyfikacje ulegają zniszczeniu.
W czasie najazdu Rakoczego w 1657 r. miasto wraz z zamkiem ulegają ponownemu zniszczeniu.
W 1663 r. wały i parkany zostały odbudowane.
Wiek XVIII rozpoczyna się najazdem szwedzkim i pożarem miasta. Od tego czasu fortyfikacje miejskie nie konserwowane stopniowo niszczeją. Do ostatniej ćwierci XVIII wieku istnieją bramy miejskie, które rozebrano w związku z budową gościńca z Przemyśla do Sanoka. Obronna wieża-dzwonnica, która już w 1775 roku groziła zawaleniem, została rozebrana w XVIII wieku.
W XIX wieku istnieją jeszcze prawie w komplecie wały i fosy, które jednak z biegiem czasu są stopniowo niwelowane.
Do dnia dzisiejszego zachowane są skarpy frontu południowego - wzdłuż ul. Łaziennej, frontu wschodniego - wzdłuż ul. Podwale, frontu północnego - taras zamkowy, basteja oraz kurtyna do narożnika przy kościele. Zachowana jest też szyja bramy Zamkowej.
Centrum miasta Dynowa stanowi Rynek z zachowanym średniowiecznym, urbanistycznym układem ulic z niego wychodzących. Rynek miasta wraz z pomnikiem Jagiełły położony jest w obrębie pozostałości fortyfikacji miejskich i zamkowych wpisanych do rejestru zabytków.
Zasadniczy układ urbanistyczny otrzymał Dynów na początku XV w. w rezultacie lokacji na prawie magdeburskim. Miasto zostało rozplanowane i rozmierzone na obszarze nadsańskiego wzniesienia równoległego do biegu Sanu. Centrum prawie regularnego układu miejskiego stanowił prostokątny rynek. Czworobok miasta od strony północno – zachodniej zamykał kościół św. Wawrzyńca, a od północnego wschodu zamek postawiony przez Kmitów na wyniosłym cyplu w miejscu dawnego grodziska.
Liczne pożary miasta i zniszczenia spowodowane najazdami tatarskimi oraz wojnami z drugiej połowy XVIII w. spowodowały niekontrolowany handel placami, domami i gruntami, co pociągnęło za sobą zmiany w dotychczasowym podziale i wielkości placów.
Po wojnach z pocz. XVIII w. w drewnianej zabudowie Dynowa pojawiają się pierwsze, parterowe jeszcze domy murowane.
Lata wojen z drugiej połowy XVII i pierwszej XVIII w. przyniosły poważne straty w zabudowie, nie ominęły miasta najazdy i przemarsze wojsk szwedzkich, siedmiogrodzkich i rosyjskich. Brak materiałów źródłowych nie pozwala na charakterystykę zabudowy Dynowa w tym czasie.
Ciekawy opis rynku w okresie międzywojennym przedstawia w monografii „Dynów – studia z dziejów miasta” M. Krasnopolski w pracy pt. „Dynów w okresie międzywojennym”.
Centrum Dynowa, o wyraźnie miejskim charakterze stanowił Rynek wraz z kilkoma sąsiadującymi
z nim uliczkami. Do niego przylegały małe osiedla: od północnego wschodu Zamczysko, od wschodu Podwał, od południa Zabrama, a następnie Karolówka.
Rynek zajmował około 0,8 ha powierzchni. Na skraju zupełnie pustego czworoboku znajdował się jedynie pomnik W. Jagiełły. Rozległy plac otaczały z trzech stron przylegające do siebie kamienice jednopiętrowe pełne różnych sklepów. Większość z nich powstała po pożarze, który zniszczył Dynów w 1904 r. Odmienną architekturę posiadała nie zniszczona pożarem południowa strona Rynku. Architekturę tworzyły stare przysadziste domostwa ściśle przylegające do siebie.
Rynek częściowo wybrukowany, w części tylko wyżwirowany służył jako miejsce postoju furmanek,
w czwartki natomiast odbywały się tu targi. Jego skrajem podobnie jak i obecnie przebiegała główna ulica w kierunku kościoła, z południowej zaś strony wychodziły dwie ulice, z których jedna wiodła na plac przed potężną bryłę murowanej synagogi.
W murowanej zabudowie miasta wysokością i odmienną architekturą wyróżniały się tylko trzy świątynie: rzymskokatolicka, greckokatolicka i żydowska synagoga. Wygląd zewnętrzny kościoła nie uległ do dziś istotnym zmianom, znikała natomiast górująca niegdyś nad miastem smukła sylwetka małej cerkwi, jak i masywna synagoga.
Późniejsza zabudowa nie była już stylowa i tak piękna jak dawniej. Dalszych zniszczeń dokonały pożary II wojny światowej i niemieckie bombardowania.
Pomnik króla Władysława Jagiełły wznosi się w północno-wschodniej części Rynku. Wybudowany został przez społeczeństwo Dynowa w 1910 r. dla uczczenia pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Pomnik składa się z rzeźby postaci króla Władysława Jagiełły, betonowego cokołu i murowanej podstawy. Postać króla Jagiełły to rzeźba wykonana w wapieniu pińczowskim przez M. Korpala w krakowskiej firmie Fischer. Na pomniku widnieje inskrypcja: „Wielkiemu królowi Władysławowi Jagielle – Miasto Dynów”. Pomnik okolony jest ogrodzeniem wykonanym z elementów kowalskich.
Obchody w 1910 r. pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem były szczególnym wydarzeniem w dziejach Dynowa. Władze miasta i działające w nim organizacje rocznicę tę postanowiły szczególnie uczcić. Centralnym punktem obchodów było odsłonięcie w rynku pomnika Władysława Jagiełły. Odbyła się olbrzymia manifestacja mieszczan w uroczystych, tradycyjnych strojach ludowych. W tej podniosłej uroczystości wzięła udział także orkiestra strażacka oraz Towarzystwo "Sokół".
Pomnik przetrwał okres okupacji jedynie dlatego, że jesienią 1939 r. tablicę z napisem "Wielkiemu królowi Władysławowi Jagielle miasto Dynów" zatarto zaprawą, a o pomniku mówiono, że przedstawia świętego Władysława (źródło: www.bliskiesercu.dynow.pl).
W 2007 r. Miasto Dynów przeprowadziło gruntowną renowację pomnika wraz z tablicą inskrypcyjną i ogrodzeniem zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi. Postać króla w wyniku renowacji odzyskała naturalny kolor wapienia. Tablica inskrypcyjna, która wykonana jest z marmuru, w poprzednich latach zamalowana została farbami olejnymi, po oczyszczeniu , wyszlifowaniu i odtworzeniu złotej inskrypcji, odzyskała pierwotny urok.
Obecnie pięknie odnowiony pomnik króla Władysława Jagiełły usytuowany w centrum miasta na dynowskim Rynku jest dumą mieszkańców i atrakcją turystyczną miasta.
W roku 2010 r. minęło 100 lat od odsłonięcia pomnika króla Władysława Jagiełły na dynowskim rynku.
Cennymi zabytkami, jakie zachowały się na trenie miasta Dynów są niewątpliwie oficyna z parkiem krajobrazowym i studnią – pozostałości zespołu dworsko – parkowego pochodzącego z XVIII wieku. Stanowią one ważny element urbanistyczny i krajobrazowy miasta. Posiadają również wartości historyczne.
Na Przedmieściu Dynowskim znajdował się stylowy klasycystyczny dworek ziemiańskiej rodziny Trzecieskich. Budynek dworu wzniesiony został w 1750 lub w 1760 roku. Nie ma też zgodności odnośnie fundatora obiektu. Według R. Aftanazego w 1784 roku Stanisław Trzecieski kupił dobra dynowskie od Piotra Ożarowskiego. Po Stanisławie Trzecieskim właścicielami dworu byli kolejno: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. W rękach tej rodziny majątek pozostawał aż do zakończenia II wojny światowej.
Zespół dworski zaznaczony został na mapie katastralnej Dynowa z 1852 r. Udokumentowany został na niej dwór, park zajmujący wschodnią część założenia oraz zespół zabudowań gospodarczych położony na północ od dworu. Nieistniejący dziś dwór znany jest dzięki zachowanym archiwalnym fotografiom. Był to obiekt zwrócony fasadą frontową na północ, parterowy z kolumnowym portykiem wybudowany w stylu klasycyzmu. Dwór zniszczyli w 1944 r. Niemcy wysadzając znajdujący się w pobliżu skład amunicji. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie fragmenty murów /w przyziemiu/ spalonego dworu.
Istniejąca do dziś oficyna wybudowana została w 1904 r. przez znanego budowniczego dynowskiego Andrzeja Wolańskiego dla rodziny Trzecieskich.
Oficyna położona jest w zachodniej części dawnego założenia, na zachód od nieistniejącego dworu. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, wybudowany na rzucie zbliżonym do litery T, częściowo jednokondygnacyjny (część wschodnia), częściowo dwukondygnacyjny (część zachodnia) z użytkowym poddaszem. Część parterowa posiada facjatę umieszczoną w środkowej osi elewacji wschodniej . Obie części nakryte są dachem dwuspadowym o kalenicach prostopadłych do siebie. Pokrycie stanowi blacha. Wszystkie elewacje zwieńczone są profilowanym gzymsem koronującym. Obiekt ma cechy eklektyczne.
Z dawnego założenia zachowała się też studnia z drewnianą obudową zamkniętą, z krzyżującymi się daszkami dwuspadowymi, usytuowana na wschód od oficyny. Oficyna położona jest w parku krajobrazowym z XVIII/XIX w. o czytelnym układzie dawnych tarasów, gazonu, sadu, założeń ziemnych i dróg dojazdowych oraz z pozostałością rzędowych nasadzeń lipowych od strony zachodniej i drzewami pomnikowymi. W parku rośnie około 500 – letni dąb szypułkowy – pomnik przyrody (źródło: metryczka parku – ogrodu).
Pozostałości zabudowań dworskich pani Kinga Moysa córka ostatnich właścicieli majątku przeznaczyła na rzecz kościoła. Majątek ten został przekazany przez kościół Fundacji Pomocy Młodzieży "Wzrastanie".
W latach 1992 - 1998 wykonany został generalny remont budynku.
Zachowane pozostałości zespołu dworskiego ( oficyna, studnia i park krajobrazowy) wpisane są do rejestru zabytków pod nr A-591.
Do grona zabytków, jakie zachowały się na terenie miasta należy również budynek dawnej Szkoły Ludowej z bogatą dekoracją snycerską, wybudowany na przestrzeni XIX/XX wieku.
Pierwotnie był drewniany, jednak dzięki staraniom wielu osób udało się wybudować murowany budynek pełniący funkcję szkoły aż do 1993 roku.
Budynek położony jest w centrum miasta, na zachód od Rynku, w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu kościelnego. Jest to budynek wzniesiony z cegły na podmurówce z kamienia, nieotynkowany, dwukondygnacyjny, wybudowany na rzucie prostokąta z ryzalitem w elewacji. Dach jest czterospadowy, kryty dachówką ceramiczną. Elewacje wykonane w cegle, charakteryzują się elementami neogotyckiej dekoracji: ostrołukowe nadproże portalu wejściowego, sterczynowy trójkątny szczyt ryzalitu, dwuskrzydłowe drzwi o bogatej ornamentyce, ostrołukowe arkadki.
Budynek zakupiony został przez Zarząd Gminy Dynów i w latach 1995-1999 przeprowadzono w nim remont kapitalny i adaptację obiektu na potrzeby Urzędu Gminy.
W 1995 r. obiekt wpisany został do rejestru zabytków pod nr A-795.
Do dnia dzisiejszego można podziwiać ten piękny, zabytkowy budynek, który obecnie jest siedzibą Urzędu Gminy.
Koncepcja budowy kolei powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a staranie o rozpoczęcie budowy kolei zapoczątkowali ówcześni właściciele ziemscy w 1894 r. hrabiowie Scypior z Łopuszki Wielkiej i Skrzyński z Bachórza. Po zbudowaniu przez księcia Lubomirskiego w Przeworsku cukrowni "Przeworsk" zasadniczym celem funkcjonowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, żwiru i kamienia. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło w 1900 r. W pierwszej kolejności oddano do użytku 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej 46 km linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło w 1904 r.
Pierwszym właścicielem kolei było Małopolskie Towarzystwo SA we Lwowie, a po pierwszej wojnie światowej kolej przejęła PKP. Linia kolei bierze początek na styku z koleją normalnotorową w Przeworsku i przebiega piękną doliną rzeki Mleczki przecinając ją w trzech miejscach oraz Pogórza Dynowskiego do malowniczej doliny Sanu. Ziemia Przeworska z Pogórzem Dynowskim połączona jest tunelem o długości 602 m, znajdującym się pod 30 m warstwą ziemi. Tunel znajduje się w miejscowości Szklary.
Zespół stacji kolejowej w Dynowie składa się z budynku dworca (1887 r.), budynku dawnego zarządu kolei wąskotorowej (1887 r. – obecnie budynek mieszkalny), magazynu, zieleni zachowanej w obrębie stacji (szpaler lip), urządzeń technicznych oraz współcześnie wybudowanej lokomotywowni. Przylegający od południa parterowy budynek mieszczący poczekalnię posiada od strony torów podcień wsparty na trzech ozdobnych, drewnianych słupach.
Kolejka Wąskotorowa Mały Expres Pogórzanin kursująca na trasie Przeworsk - Dynów jest jedną z zaledwie kilku obecnie czynnych w Polsce kolei wąskotorowych. Wycieczka tą niezwykłą ciuchcią umożliwia poznanie działającego od ponad 100 lat systemu kolejowego. Dworzec w Dynowie jest najbardziej reprezentacyjnym budynkiem stacyjnym na całej trasie kolejki, wzbogaconym dodatkowo w zabytkową lokomotywę.
W 1991 roku Przeworska Kolej Dojazdowa została wpisana do rejestru zabytków.
W samym sercu starego, dynowskiego cmentarza znajduje się kaplica cmentarna wzniesiona w 1829 roku, będąca jednym z cenniejszych zabytków miasta. Kaplica ta jest jednokondygnacyjną z trójbocznie zamkniętym prezbiterium budowlą. W narożach fasady i ścian bocznych można podziwiać pilastry, ponad którymi widnieją wieżyczki nakryte daszkiem. Elewacje tej kaplicy dekorowane są detalem neoromańskim złożonym z fryzów ząbkowych i arkadkowych.
Obok kaplicy znajduje się pochodzący z I połowy XIX w. grobowiec rodziny Trzecieskich herbu Strzemię. Trzeciescy zarządzali Dynowem od końca XVIII w. aż do 1944 r. Grobowiec w stylu klasycystycznym na podstawie trójkątnej wybudowany został na polecenie Jakóba Trzecieskiego. W krypcie grobowej pochowanych jest dziewięciu członków rodu Trzecieskich. W 2009 r. grobowiec został odnowiony dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Dynowa.
W sąsiedztwie kaplicy znajduje się również grobowiec Jana Rudricha i Marianny z Okołowiczów, grób księdza Gabriela Sałustowicza, grób powstańca styczniowego oraz wiele innych nagrobków z rzeźbą figuralną kamienną, obelisków, nagrobków z krzyżami kutymi w żelazie, a także odlanymi z żeliwa, posiadających ogromne wartości zabytkowe i historyczne. Natomiast w samej kaplicy cmentarnej spoczywa ciało proboszcza księdza Józefa Ożoga.
Dwa cmentarze żydowskie (kirkuty) przy ul. Piłsudskiego (ohel cadyków: Cwi Elimelecha Szapiry i jego synów) oraz przy ul. Karolówka (z kilkoma zachowanymi nagrobkami)
Na terenie Dynowa zachowały się również pozostałości po dwóch cmentarzach żydowskich (kirkutach), łączących obecnie kultury dwóch narodów.
Pierwszy, jakże cenny i licznie odwiedzany przez ludność żydowską cmentarz mieści się przy ul. Piłsudskiego, gdzie w ohelu spoczywają członkowie dynastii cadyków dynowskich: Cwi Elimelech Szapira, jego syn Dawid z Dynowa oraz wnuk Izajasz Naftali.
Z kolei przy ul. Karolówka mieści się drugi, równie cenny cmentarz żydowski upamiętniający mord ludności żydowskiej, jaki miał miejsce w lesie zwanym Żurawiec w czasie II wojny światowej. Do dnia dzisiejszego na tym cmentarzu znajduje się pomnik postawiony ku czci pomordowanych Żydów i kilka zachowanych nagrobków.
W Dynowie przy ul. Bartkówka znajdują się dwa schrony bojowe tzw. „Linia Mołotowa”. Pierwszy jednostrzelnicowy, wbudowany w zbocze góry Winnica schron od ognia czołowego znajduje się przy domu nr 18.
Wraz z sąsiednim schronem w Pawłokomie bronił szerokiej doliny Sanu. Drugi jednostrzelnicowy, tradytorowy schron bojowy ukryty jest w zboczu wzgórza obok domu nr 145 i miał za zadanie bronić mostu na Sanie. Schrony są częścią składową Szlaku Umocnień Nadsańskich. Szlak ten jest kulturowym szlakiem rowerowym, biegnącym od Soliny do Krasiczyna ukazującym radzieckie i niemieckie zabytki fortyfikacyjne z okresu II wojny światowej.
O bogatej kulturze religijnej mieszkańców Dynowa świadczą liczne kapliczki, figury i przydrożne krzyże. Ta mała architektura jest charakterystycznym elementem krajobrazu wsi i miasteczek Polski południowo – wschodniej. Wśród kapliczek, jakie zachowały się na terenie miasta dominują przede wszystkim kapliczki domkowe, słupkowe, a także wnękowe i jedna szafkowa. Kapliczki domkowe, jakie zachowały się na naszym terenie to często rozbudowane małe świątynie murowane z kamienia i cegły o prostej formie graniastosłupów wybudowane na planie prostokąta z wnęką na frontowej ścianie, nakryte dwuspadowymi daszkami. Z kolei kapliczki słupowe bywają w głównej mierze kamienne lub kamienno – murowane. Niniejsze obiekty kultu religijnego pochodzą głównie z końca XIX i początku XX wieku, a powstanie najstarszej dynowskiej kapliczki umiejscowionej przy ul. Piłsudskiego 9 datuje się nawet na 2 połowę XVIII wieku.
Każda z nich wiąże się z jakimś wydarzeniem i ma swoją historię, jak np. kapliczka ufundowana przez właściciela młyna nad drogą, w miejscu gdzie straszyło. Oprócz wcześniej przedstawionych kapliczek liczną grupę stanowią również przydrożne krzyże i figury, stare oraz współczesne, stawiane w miejscu dawnego zniszczonego obiektu. W Dynowie głównie występują krzyże drewniane, metalowe, kamienne oraz betonowe. Najwięcej kapliczek, przydrożnych krzyży i figur zlokalizowanych jest przy ulicy Piłsudskiego, na Przedmieściu Dynowskim przy ulicy Sikorskiego, na terenach położonych przy ulicy Bartkówka oraz na obszarze dawnych przysiółków tj.: Karolówka, Zarzeki, Siódmówka i Wuśki.
- Kapliczka, którą można spotkać przy ul. Piłsudskiego 113 pochodzi z początku XX wieku, w jej wnętrzu, za przeszkloną wnęką znajduje się współczesna gipsowa figurka Matki Boskiej.
- Obok posesji przy ul. Piłsudskiego 174 znajduje się murowana z kamienia kapliczka domkowa pochodząca zapewne z 2 połowy XIX wieku. Ściany owej kapliczki zwieńczone są profilowanym gzymsem, ponad którym od frontu można podziwiać trójkątny szczyt z głęboką prostokątną wnęką zamkniętą spłaszczonym łukiem. W narożnikach ścian kapliczki można podziwiać lizeny, natomiast we frontowej części ściany znajduje się prostokątny otwór wejściowy zamknięty półkolistym naświetlem, flankowany dwoma pseudopilastrami, których głowice dekorowane są kwiatowymi rozetkami. Wewnątrz kapliczki znajduje się kamienna mensa ołtarzowa, na której znajduje się zachowany drewniany ołtarzyk z ludowym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około połowy XIX wieku. Ponadto we wnętrzu znajdują się gipsowe figurki: Pieta, Chrystus Ukrzyżowany, Matka Boska z Dzieciątkiem oraz trzy oleodruki. Kapliczka została odrestaurowana przez Towarzystwo Przyjaciół Dynowa.
- W otoczeniu lip nieopodal budynku nr 210 przy ul. Piłsudskiego znajduje się kamienny krzyż postawiony w 2 ćw. XX wieku na betonowym, graniastym cokole. Niniejszy krzyż został współcześnie obetonowany i ogrodzony metalowym płotkiem.
- Słupowa kapliczka, znajdująca się przy skrzyżowaniu ulicy Podgórskiej z ulicą Pawią jest kapliczką wukondygnacyjną w formie graniastosłupa ustawionego na schodkowym trójstopniowym postumencie pochodzącą z 1881 roku. W górnej, frontowej części postumentu znajduje się prostokątna płycina o ściętych narożach z nieczytelnym dziś napisem fundacyjnym oraz datą: „1881”. Zasadnicza bryła wydzielona prostym gzymsem posiada od frontu półkoliście zamkniętą, przeszkloną wnękę, w której wnętrzu znajduje się figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Kapliczka została odnowiona.
- Na przedłużeniu ulicy Pawiej w polach, w otoczeniu akacji znajduje się drewniany Krzyż z zawieszoną na nim kapliczką szafkową, we wnętrzu której można podziwiać współczesny obrazek z Matką Boską Częstochowską.
- Kolejną kapliczką, zachowaną na wspomnianym obszarze jest murowana, domkowa kapliczka wzniesiona pod koniec XIX wieku, usytuowana naprzeciw domu nr 33 (dawnej kuźni). We frontowej jej części znajduje się prostokątny otwór drzwiowy z jednoskrzydłowymi drzwiami, flankowany pilastrami, a wewnątrz można podziwiać oryginalną, drewnianą, polichromowaną Pietę ludową z końca XIX wieku.
- Naprzeciw domu nr 169 przy ulicy Sikorskiego można spotkać kapliczkę słupową z figurą Chrystusa Zmartwychwstałego, której budowę datuje się na 1907 rok. Owa kapliczka postawiona jest na dwustopniowym cokole, na którym umieszczona jest czworoboczna płycina z napisem: „Przez Twoje Święte Zmartwychwstanie Boże Synu odpuść nam nasze grzeszenie 1907”. Powyżej znajduje się graniastosłup z prostokątną płyciną, na którym ustawiona jest kamienna figura Chrystusa Zmartwychwstałego (odsłonięta wtórnie forma współczesnej metalowej szafki).
- W budynku dawnej szkoły powszechnej na Przedmieściu Dynowskim przy obecnej ulicy Sikorskiego 72 w narożnej wnęce, na profilowanym kamiennym wsporniku do niedawna znajdowała się figura Chrystusa pochodząca z lat 30 – tych XX wieku. Obecnie dokonano rozbiórki budynku szkoły, natomiast figurę umieszczono na postawionej nieopodal współczesnej kolumnie.
- Przy budynku nr 201 zlokalizowanym przy ul. Sikorskiego można spotkać kapliczkę pochodzącą z początku XX wieku, pełniącą niegdyś funkcję słupa bramy wjazdowej na dawny folwark Igioza. Jest to kapliczka murowana z cegły, pobielona, o prostej formie graniastosłupa z wnęką w ścianie frontowej zamkniętą ostrołukowo, przykryta współczesnym daszkiem namiotowym, we wnętrzu której znajduje się współczesna figurka Matki Boskiej.
- Naprzeciwko domu nr 43 przy ulicy Podgórskiej zachowała się otynkowana, murowana z kamienia i cegły kapliczka domkowa, której budowę datuje się na początek XX wieku. Kapliczka ta wybudowana została na rzucie prostokąta z szerokim, prostokątnym i półkoliście zamkniętym otworem drzwiowym, we wnętrzu którego znajduje się współczesna figura Matki Boskiej.
- Na skrzyżowaniu dróg Podgórskiej i Ożoga znajduje się słupkowa kapliczka pochodząca prawdopodobnie z 1 ćwierci XX wieku i przekształcona w 1981 roku. Obok tej kapliczki stoi drewniany brzozowy krzyż.
- W polach, po północnej stronie ul. Ożoga pod kasztanowcem stoi słupowa kapliczka Matki Bożej zwieńczona krzyżem, wybudowana około 1 ćwierci XX wieku i przekształcona w latach 90 - tych XX wieku. Na schodkowym postumencie postawiony jest jednokondygnacyjny słup z wnęką od frontu zwieńczony ustawionym na cokole krzyżem. Kapliczka ogrodzona jest współcześnie wykonanym drewnianym płotkiem.
- Przy ulicy Głębokiej, naprzeciw budynku nr 5 zachowała się murowana kapliczka wzniesiona w 2 połowie XIX wieku. Kapliczka ta wybudowana została na planie prostokąta, posiada formę graniastosłupa z wnęką, w której wnętrzu znajduje się współczesny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Kapliczka została gruntownie odremontowana przez Państwa Lidię i Mariana Tarnawskich.
- Przy polnej drodze, będącej przedłużeniem ul. Głębokiej zachowała się kamienna kapliczka zwana potocznie kapliczką „Pod brzozą” wybudowana przed II wojną światową (około 1910 roku) i ufundowana przez rodzinę Zwiercanów. Ta murowana kapliczka posiada formę graniastosłupa z wnęką od frontu, w której wnętrzu znajduje się współczesny obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, natomiast w trójkątnym, wydzielonym gzymsem szczycie można podziwiać płaskorzeźbę modlącego się aniołka. Kapliczka została odnowiona dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Dynowa i wielu innych osób.
- Kolejną kapliczką, jaka zachowała się w polach na przedłużeniu ulicy Głębokiej jest kapliczka postawiona, jak głosi miejscowa legenda, w miejscu „gdzie diabły straszyły” i ufundowana przez Michała Zwiercana przed II wojną światową (około 1910 roku). Kapliczka ta postawiona jest powyżej poziomu drogi i prowadzą do niej kilkustopniowe schody, poprzedzone dwoma filarami ustawionymi na dwustopniowym postumencie, pomiędzy którymi znajduje się dwuskrzydłowa krata. Postument od frontu dekorowany jest płycinami ozdobionymi dekoracją wykonaną z kolorowego szkła oraz dodatkowo z płaskorzeźbioną dekoracją w dolnych płycinach przedstawiającą kwiaty tulipanów. Filary poprzedzające kapliczkę udekorowane są wykonanymi ze szkła krzyżami. Kapliczka posiada formę graniastosłupa ustawionego na dwustopniowym postumencie, a po bokach (tj. z prawej i lewej strony) stoją duże kamienne rzeźby przedstawiające postacie kobiece (anioły). We frontowej części kapliczki znajduje się duża prostokątna wnęka w której wnętrzu można podziwiać współczesne obrazy dewocyjne oraz trójkątny szczyt (wyodrębniony prostym gzymsem), w którym widnieje wyobrażenie Oka Opatrzności. Kapliczka zwieńczona jest kamiennym dwuspadowym daszkiem z umieszczonym na szczycie drewnianym krzyżem z krucyfiksem.
- Krzyż Katyński wraz z kapliczką z figurą Matki Bożej Katyńskiej umiejscowiony jest na wzgórzu przy ul. Wuśki. Krzyż pełni funkcję pomnika upamiętniającego dwóch, pochodzących z Dynowa oficerów i zamordowanych w Katyniu. Obecny stalowy krzyż postawiony został w miejscu starego drewnianego w 59 rocznicę zbrodni katyńskiej dokonanej na polskich oficerach. Na krzyżu widnieje napis: „Ojczyzno ma, tyle razy we krwi skąpana”, a także umieszczona jest tablica pamiątkowa poświęcona por. Józefowi Bielcowi i ppor. Antoniemu Tuckiemu – oficerom, którzy w bestialski sposób zostali zamordowani w Katyniu. Obok krzyża znajduje się pamiątkowa kapliczka przedstawiającą rzeźbę Matki Bożej Katyńskiej wykonanej przez miejscowego rzeźbiarza Bogusława Kędzierskiego. Krzyż i kapliczka zostały ufundowane przez pana Zygmunta Chudzikiewicza.
- Pochodząca z około I połowy XIX wieku figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej znajduje się przy ulicy Mickiewicza w sąsiedztwie zespołu kościoła parafialnego p.w. Św. Wawrzyńca i budynku dawnej Szkoły Ludowej, a obecnie siedziby Urzędu Gminy w Dynowie.
- Przy ulicy Mickiewicza można również zobaczyć dwie ładne kapliczki wbudowane we frontowe elewacje domów. W budynku nr 33 przy wspomnianej ulicy znajduje się oprofilowana wnęka ze wspornikiem i zwornikiem zamknięta półkoliście, zabezpieczona przeszklonymi drzwiczkami z figurą Matki Bolesnej, natomiast przy ulicy Mickiewicza 39 widnieje podobna wnęka, lecz bez obramień i z figurą Chrystusa.
- Naprzeciw budynku wielorodzinnego nr 23 b przy ul. 1 Maja znajduje się kamienna figura przedstawiająca postać Świętego Jakuba prawdopodobnie fundacji Trzecieskich z 1820 rok, odnowiona w 1920 roku i współcześnie.
- Na terenie dawnego przysiółka Karolówka zachowały się trzy zabytkowe kapliczki i kamienny krzyż. Jedną z nich jest domkowa kapliczka wzniesiona w 1863 roku dzięki staraniom Państwa Jakuba i Katarzyny Przybylskich. We frontowej części kapliczki znajduje się otwór wejściowy z dwuskrzydłowymi drzwiami za którymi można podziwiać ołtarzyk z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej z około połowy XIX wieku w neobarokowej ramce. Omawiana kapliczka mieści się obok domu nr 61 przy ulicy Karolówka.
- Następną kapliczką, jaka zachowała się na w/w przysiółku jest murowana kapliczka zlokalizowana obok domu nr 90 i pochodząca z 2 połowy XIX wieku, w której od frontu znajduje się głęboka wnęka we wnętrzu której mieści się współczesna figura błogosławiącego Chrystusa.
- Kapliczka o prostej formie dwukondygnacyjnego graniastosłupa z dwoma półkoliście zamkniętymi wnękami od frontu zlokalizowana na posesji nr 26 przy ulicy Karolówka jest kolejną kapliczką jaka zachowała się na terenie omawianego przysiółka.
- Kolejnym obiektem kultu religijnego, jaki zachował się przy obecnej ulicy Karolówka jest kamienny krzyż zlokalizowany przy obecnej granicy miasta i nieopodal domu nr 61. Miejscowa tradycja mówi, że owy krzyż postawiony został z fundacji hrabiego Skrzyńskiego w podzięce za uratowanie życia i zdrowia podczas wypadku na koniu, który wydarzył się w tym miejscu. Ten kamienny krzyż postawiony został na graniastym cokole, na którym umieszczona jest płycina z datą „1889”.
- W przysiółku Siódmówka przy ul. Węgierskiej obok domu nr 136 zachowała się, pochodząca z 1898 roku domkowa kapliczka, której fundatorem był Franciszek Łukasz. Kapliczka ta wzniesiona została w podzięce za szczęśliwe wybudowanie domu. Wewnątrz kapliczki, na mensie ołtarzowej stoi drewniana figura Chrystusa Ukrzyżowanego.
- Na terenie dawnego przysiółka Zarzeki, przy granicy z Ulanicą obok domu nr 162 znajduje się usytuowana w otoczeniu około 100 letnich lip murowana kapliczka pochodząca z przełomu XIX i XX wieku. Kapliczka posiada formę graniastosłupa z wnęką od frontu w której wnętrzu znajdują się trzy oleodruki z Matką Boską z Dzieciątkiem.
- Przy ulicy Wuśki nieopodal domu nr 9 zachowała się kapliczka o prostej formie stojącego graniastosłupa pochodząca z przełomu XIX i XX wieku. Od frontu kapliczka ta posiada prostokątną przeszkloną wnękę, w której wnętrzu podziwiać można oleodruk z wizerunkiem Matki Boskiej Leżajskiej.
- Kolejną zabytkową kapliczką, jaka zachowała się na terenie dawnego przysiółka Wuśki jest pochodząca z 1935 roku murowana z kamienia kapliczka o prostej formie stojącego graniastosłupa ze współczesną figurą Matki Boskiej Leżajskiej w jej wnętrzu. Kapliczka ta mieści się obok domu nr 19 przy ulicy Wuśki.
- Murowaną, domkową kapliczkę pochodzącą z około 1930 roku i posiadającą od frontu prostokątny otwór wejściowy zamknięty łukiem odcinkowym flankowany lizenami można podziwiać nieopodal domu nr 7 przy ul. Bartkówka.
- Zabytkowa, prosta kapliczka w formie graniastosłupa z kwadratową wnęką od frontu pochodząca z przełomu XIX i XX wieku mieści się na posesji domu nr 20 przy ul. Bartkówka. W trójkątnym jej szczycie (wystającym powyżej połaci daszku) znajduje się zamknięta trójkątnie prostokątna wnęka ze współczesną figurką Serce Jezusa.
- Usytuowana przy drodze w otoczeniu lip, pochodząca z XX wieku słupowa, kamienna kapliczka znajduje się obok domu nr 81 przy ul. Bartkówka. Na wysokim, czterostopniowym, schodkowym postumencie znajduje się jednokondygnacyjny graniastosłup o fazowanych narożach, zamknięty gzymsem o prostokątnym profilu. Od frontu znajduje się wnęka z figurą Matki Boskiej.
- W pobliżu Szkoły Podstawowej nr 2 w Dynowie przy ul. Bartkówka znajduje się murowana kapliczka domkowa pochodząca z końca XIX wieku. Kapliczka ta usytuowana jest powyżej drogi i prowadzą do niej pięciostopniowe schody. We frontowej jej części znajduje się prostokątny, półkoliście zamknięty otwór wejściowy, a w trójkątnym szczycie widnieje konchowa nisza (bez figury). W każdej ze ścian bocznych owej kapliczki znajdują się (po jednym z każdej strony) półkoliście zamknięte okna z dekoracyjnie rozmieszczonymi szczeblinami. Wewnątrz kapliczki znajduje się kamienna mensa ołtarzowa z ludową rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego.
- Prosta w formie murowana kapliczka wzniesiona na planie prostokąta na przełomie XIX i XX wieku znajduje się obok domu nr 152 przy ul. Bartkówka. Od frontu posiada prostokątną wnękę we wnętrzu której znajdują się obrazy i figurki dewocyjne.
- Przy drodze Dynów – Stara Bircza przy posesji nr 177 na terenie ulicy Bartkówka znajduje się murowana kapliczka domkowa wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku, która w wyniku działań wojennych została w znacznym stopniu zniszczona. Od frontu kapliczka ta posiada prostokątny otwór wejściowy, a we wnętrzu znajduje się współczesny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
- Na posesji obok domu nr 194a przy ul. Bartkówka znajduje się kapliczka o prostej formie graniastosłupa z wnęką od frontu, która wybudowana została po II wojnie światowej w latach 40 –tych XX wieku w podzięce za uratowanie domu od powodzi i odremontowana w 1997 roku. Wewnątrz kapliczki znajduje się współczesna figura Matki Boskiej.
- Po lewej stronie drogi Dynów – Bartkówka – Stara Bircza znajduje się kapliczka słupowa o bardzo prostej formie graniastosłupa usytuowanego na kamiennym cokole, z postawioną na nim drewnianą szafkową konstrukcją o oszklonych ściankach . W jej wnętrzu znajduje się figura Matki Boskiej, a na postumencie widnieje napis: „24/grudnia/1888”.
Jedną z najstarszych, bo pochodzącą z XVIII wieku i zarazem najciekawszych kapliczek jest kapliczka obelisk posiadająca formę czworobocznego słupa. Kapliczka wykonana z cegły, ustawiona na przysadzistym cokole spełniała niegdyś funkcję drogowskazu na szlaku handlowym biegnącym przez Dynów.
Górna kondygnacja obelisku podzielona jest na trzy prostokątne ustawione pionowo pola. W dwóch dolnych tj. z przodu i po bokach można podziwiać półokrągłe nisze z wizerunkami Świętych, natomiast na ostatnim poziomie kapliczki z trzech stron znajdują się prostokątne otwory, nad którymi widnieją wgłębienia w kształcie rombów z malowidłami przedstawiającymi słońce, księżyc i Oko Opatrzności na ciemnym tle. Od frontu w niszach przedstawione zostały wizerunki: u dołu Matki Boski Bolesnej w czerwonej sukni pokrytej niebieskim płaszczem z rękami wskazującymi na serce, u góry Chrystusa Ecce Homo z twarzą młodzieńca, bez oznak cierpienia i dłońmi wskazującymi na rany. Po prawej stronie u dołu malowidło Św. Antoniego klęczącego przed Matką Boską, u góry natomiast Św. Floriana ubranego w srebrzystą zbroję i okrytego czerwonym płaszczem z chorągwią w ręku. Po lewej stronie Obelisku w górnej jego części przedstawiony jest prawdopodobnie wizerunek Św. Krzysztofa z Dzieciątkiem Jezus. Natomiast w dolnej niszy znajduje się malowidło Świętej z Księgą w lewej ręce, z głową pochyloną lekko w prawą stronę i wzrokiem skierowanym ku górze.
W 2010 r. kapliczka została gruntownie odrestaurowana.
(Źródło: Program prac konserwatorskich dotyczący przydrożnej kapliczki przy ul. Piłsudskiego 9 w Dynowie, oprac. mgr Tadeusz Sokal)
Przez Dynowszczyznę przebiegały uczęszczane szlaki handlowe. Jeden z nich ciągnął się z Węgier przez Przełęcz Łupkowską, dolina Osławy do Zagórza, a stamtąd nad Sanem przez Sanok do Dynowa, gdzie skręcał na wschód i prowadził przez Dubiecko, Babicę, Krzywczę, Krasiczyn, Przemyśl do Lwowa.
Druga droga wiodła również do Węgier przez Przełęcz Dukielską doliną Jasiołki do Wietrzna, następnie przez Krosno, Domaradz do Dynowa, gdzie łączyła się z wyżej wspomnianą drogą biegnącą doliną Sanu. Korzystne położenie Dynowa u zbiegu dróg handlowych wpłynęło na jego rozwój.
Handel Dynowa w XVII i XVIII w. rozwijał się pod wpływem międzynarodowych dróg, którymi kupcy ze słowackich Koszyc i Bardiowa oraz węgierskiego Humiennego docierali przez Przełęcz Dukielską i Łupkowską do miast Podkarpacia. Tą też drogą kupcy z Podkarpacia udawali się na Słowacje na Węgry. Nie utracił także dotychczasowego znaczenia trakt wołowy nazywano często wschodnim lub solnym. Ciągnął się od Pokucia do Dobromila i Dynowa, i dalej na zachód przez Brzozów, Strzyżów, lub Ropczyce do Krakowa. Położenie na tak ruchliwych drogach handlowych wpływało ożywczo na miejscowy rynek, mimo iż samo miasto , było tylko punktem etapowym w wielkim handlu międzynarodowym. Mieszkańcy Dynowa uczestniczyli w wielkiej wymianie handlowej także poprzez rynki Lwowa, Krosna, Przemyśla i Jarosławia – miast specjalizujących się w obsłudze organizacji handlu międzynarodowego.
Mieszczanie dynowscy aktywnie uczestniczyli w wielkim imporcie wina węgierskiego do Polski, które dla wielu mieszkańców miast podkarpackich było źródłem pokaźnych dochodów. Przepływ przez miasto znacznych transportów z winem węgierskim zwrócił uwagę właściciela miasta Stanisława Wapowskiego, który w 1611 r. postarał się o ustawę sejmową przyznająca Dynowowi prawo składu wina.
Rynek dynowski był przede wszystkim centrum wymiany lokalnej, która obok rzemiosła była zasadniczym motorem rozwoju miasta. Wytwórcy miejscy zaopatrywali mieszkańców pobliskich wsi w różnorodne wyroby jak odzież, sprzęt domowy i gospodarczy, alkohol, sól i towar kramarski. Chłopi z okolicznych wsi dostarczali do miasta ziemiopłody, nabiał, mięso, przędzę, wełnę i skóry.
Dowodem tego jak ważną rolę w handlu odgrywał Dynów jest kapliczka – słup handlowy przy ulicy Piłsudskiego 9.
Charakter handlowy miasteczko zachowało do dnia dzisiejszego, świadczą o tym odbywające się co czwartek, wcześniej w centrum miasta, obecnie na terenie ośrodka „Błękitny San”, jarmarki.
Tekst opracowano na podstawie:
- Monografii „Dynów – studia z dziejów miasta” – pracy zbiorowej pod redakcją Bronisława Jaśkiewicza i Andrzeja Meissnera, Dynów 1995
- Studium wartości kulturowych miasta Dynowa, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Rzeszowie, Rzeszów 2002
- www.bliskiesercu.dynow.pl - strony internetowej Pani Ewy Bielec