Historia
Dynów – miasteczko na szlaku historii
Dynów to położony w dolinie rzeki San niezwykły zakątek Podkarpacia, miasto o barwnej blisko 600 – letniej historii, której świadectwem są liczne zabytki architektoniczne. Jest to miejsce, gdzie można wypocząć i miło spędzić czas o każdej porze roku. Leży w województwie podkarpackim na południu powiatu rzeszowskiego na Pogórzu Karpackim, którego część nazywana jest Pogórzem Dynowskim. Usytuowane jest na niskich wzgórzach w dolinie Sanu. Swym zasięgiem obejmuje powierzchnię 24 km2 i liczy około 6300 mieszkańców.
Dynów jest jedyną miejscowością Pogórza Dynowskiego posiadającą prawa miejskie sięgające jeszcze XV w. Położony jest głównie po lewej stronie Sanu na wysokości 250-270 m n.p.m., natomiast po prawej stronie rzeki usytuowana jest dzielnica miasta – Bartkówka. Stanowi ważny ośrodek życia administracyjnego i społecznego o wymiarze ponadlokalnym. Funkcjonują tu urzędy publiczne, instytucje regionalne, szkoły średnie oraz szereg przedsiębiorstw.
Dynów to miasteczko pełne architektonicznych, krajobrazowych i przyrodniczych ciekawostek, urokliwych miejsc dostarczających okazji do wypoczynku, rekreacji i turystyki.
Geneza nazwy:
Nazwa Dynów (dawniej Denow) i jej pochodzenie od dawna budziło zainteresowanie zarówno historyków jak i jego mieszkańców. Wg jednej z legend na miejscu dzisiejszego miasta znajdował się gród, który został spalony przez Tatarów, następnie zbudowany od nowa (łac. de novo).
Duże znaczenie w przybliżeniu wyjaśnienia nazwy miejscowości mogą mieć dane topograficzne, językoznawcze i historyczne. W najbliższej okolicy Dynowa w XV w. występowało kilka nazw topograficznych pochodzących od „Denow”, a to: 1423 r. Denow ( Dynów), 1464 r. „suburbio Denoviensi (Przedmieście Dynowskie), „Denowecz” (Denowiec – wieś później nieistniejąca).
W językach irańskich natomiast, do których należał język alański, „rzeczka” oznaczana jest słowem „dana”, natomiast „woda” słowem „danaw” i od nich wywodzą się nazwy rzek Don, Dniestr, Dunaj. Podobnie Denow wyraźnie nawiązuje do irańskiego „danaw” – „woda”. Badania archeologiczne prowadzone w latach siedemdziesiątych przez archeologów Marka Gedla i Michała Parczewskiego wykazały występowanie zarówno w Dynowie jak i w sąsiednich miejscowościach Bachórz i Harta ułamków ceramiki siwej z III i IV w., która może być śladem wpływów alańskich Antów.
Reasumując, należy stwierdzić, że Dynów jest starą nazwą indoeuropejską związaną z wodą i rzeką. Zgrupowanie nazw pochodnych od niej w bliskiej okolicy Dynowa i występowanie jednej z nich w odległości kilkunastu kilometrów od tej miejscowości mogłoby wskazywać na jej jaćwieskie początki. Wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że nazwa Denow wywodzi się od alańskich Antów z III i IV w.
Powyższy tekst pochodzi z monografii „Dynów – studia z dziejów miasta” – pracy zbiorowej pod redakcją Bronisława Jaśkiewicza i Andrzeja Meissnera.
Zabytki:
Najważniejsze zabytki Dynowa to:
- Kościół pw. św. Wawrzyńca w Dynowie
- Ziemne fortyfikacje miejskie i zamkowe z XIV i XV w. zachowane do dziś tylko w niewielkich fragmentach
- Rynek z odrestaurowanym pomnikiem Władysława Jagiełły z 1910 r. oraz zabytkowymi kamienicami
- Pozostałości zabudowań dworskich Trzecieskich z XIX w.: murowana oficyna dworska
z 1904 r., pozostałości parku i studnia drewniana – ul. Dworska - Szkoła murowana XIX/XX w. z bogatą dekoracją snycerską – ul. Ks. J. Ożoga (obecnie Urząd Gminy Dynów)
- Zabytkowy dworzec kolejki wąskotorowej na linii Przeworsk – Dynów wraz
z budynkiem administracyjnym, magazynem spedycji kolejowej, budynkiem wagi kolejowej, urządzeniami sygnalizacyjnymi i torowiskiem oraz lokomotywą z końca XIX wieku – ul. Kolejowa
- Cmentarz rzymsko – katolicki z pocz. XIX w. wraz z kaplicą z 1829 r. – ul. Grunwaldzka
- Dwa cmentarze żydowskie (kirkuty) przy ul. Piłsudskiego (ohel cadyków: Cwi Elimelecha Szapiry i jego synów) oraz przy ul. Karolówka (z kilkoma zachowanymi nagrobkami),
- Schrony bojowe od ognia czołowego i tradytorowy tzw. „Linia Mołotowa” – ul. Bartkówka
- Liczne urokliwe dynowskie kapliczki, figury i krzyże
- Kapliczka – obelisk (słup handlowy) – najstarsza dynowska kapliczka z XVIII w. – ul. Piłsudskiego 9
